ALS U DE LINK NAAR DIT DOCUMENT KRIJGT VIA LINKEDIN OF TWITTER EN U PRIJS STELT OP RECHTSTREEKSE ONTVANGST, KUNT U UW EMAIL ADRES OPGEVEN OP MIJN SITE. U KRIJGT DAN EEN BEVESTIGINGSMAIL (MISSCHIEN IN UW SPAM) DIE U MOET OPENEN OM UW AANMELDING VOOR DE VERZENDLIJST TE BEVESTIGEN. HET IS GRATIS.
- Daling werkgelegenheid in de VS: 20,5 miljoen, een record
- Divergentie tussen economieën in Europa, de een nog slechter dan de ander
- Reken op een U-vormig herstel, geen V
- Herstel in Azië overtuigt nog niet
Recent gepubliceerde macro-economische cijfers zijn niet zelden ‘diepterecords’, of hoogterecords als het om reeksen gaat zoals werkloosheid. Op dit moment kunnen we niet veel meer doen dan ze rapporteren en zeggen hoe enorm het wel niet is. Maar waar het natuurlijk echt om gaat, is hoe het herstel eruit zal zien. Maar laten we beginnen met de belangrijkste macrocijfers van deze week. Een tocht langs records.
De Amerikaanse arbeidsmarkt boekte in april een record dat wellicht nooit meer gebroken gaat worden. In die ene maand steeg de werkloosheid met 20,5 miljoen en steeg het werkloosheidspercentage van 4,4% naar 14,7%. In de crisis van 2008/09 werd in geen enkele maand een hoger cijfer geboekt dan één miljoen. Toen duurde de krimp van de werkgelegenheid natuurlijk wel langer dan nu het geval zal blijken. Het is zeer waarschijnlijk dat april cijfers over een maand nog opwaarts worden bijgesteld aangezien het twijfelachtig is of de methode op basis waarvan de statistieken worden opgemaakt onder de huidige omstandigheden recht doen aan de werkelijkheid. Veel mensen die zich als werkloos wilden aanmelden, konden hun aanvraag niet verwerkt krijgen.
In de staat New York daalde het ondernemersvertrouwen in april volgens het Institute of Supply Management (ISM), de organisatie die deze data verzamelt en verspreidt, naar 4,3. We weten dat de staat New York zwaar wordt getroffen door Covid-19 en de beperkingen op het openbare leven. Maar 4,3!!! Dat is op een schaal van 0-100. In maart was het cijfer ook al ongekend laag, 12,9, in februari was het 51,9.
Het ondernemersvertrouwen in de Amerikaanse dienstensector als geheel bedroeg volgens het ISM in april 41,8, na 52,5 in maart, terwijl dit cijfer de voorgaande 12 maanden schommelde in een band van 55-60. Normaal zou je zeggen dat het aprilcijfer een forse duikeling aangeeft naar recessie-gebied, maar dit keer moet je zeggen dat het toch nogal meevalt. Zeker een recessie, maar dat wisten we al, de vraag was hoe diep. Het is echter wel mogelijk dat de maandelijkse enquête niet is ingevuld door bedrijven die al dan niet tijdelijk hun activiteiten hebben gestaakt, al maakt het rapport van ISM daar geen gewag van. Het rapport zegt wel dat het niveau van deze index historisch overeenkomt met een krimp van het Amerikaanse BBP van 2,3%. We weten echter dat de economie harder krimpt dan dat. Dus de 41,8 van april is waarschijnlijk geflatteerd.
Europa slecht, maar sommige landen nog slechter dan andere
De Europese Commissie voorspelt een krimp van de eurozone economie met 7,7% dit jaar en een herstel van 6,3% volgend jaar. De Commissie voorspelt behoorlijke verschillen per land die verband houden met hoe de pandemie zich ontwikkelt, de verschillen in genomen maatregelen om het virus in te dammen, de structuur van de economie en de ruimte die beleidsmakers hebben om beleid te voeren om de schade te beperken. Zo voorziet de Commissie voor Duitsland dit jaar een krimp van 6,5%, maar voor Italië van 9,5%.
Hoezeer de ontwikkeling van de pandemie en de genomen lockdown maatregelen verschillende invloed hebben op de ontwikkeling van de economie blijkt heel goed uit wat er in de bouw gebeurt. Frankrijk en Italië zijn behoorlijk ‘op slot’ gegaan en de bouw is er goeddeels stilgevallen. Het ondernemersvertrouwen in de bouw is volgens Markit, het bedrijf dat deze data verzamelt, is in april gedaald tot 3,8 in Frankrijk en tot 4,8 in Italië. Dat is dus echt helemaal niets, want de schaal loopt van 0 tot 100. In Duitsland daalde het ondernemersvertrouwen in de bouw ook sterk, maar bleef de index nog wel steken op 31,9.
De detailhandelsomzetten daalden in de eurozone in maart 11,2% maand-op-maand en 9,2% jaar-op-jaar. Ook hier waren forse uitschieters: Italië: -20,5% m-o-m; Frankrijk: -17,4% en Duitsland -5,6%. (Geen cijfer voor Nederland beschikbaar.) Bedenk hierbij dat de lockdown in de meeste landen pas in de loop van maart inging.
Toch wordt ook de Duitse economie zwaar geraakt. Orders geplaatst bij de Duitse industrie daalden in maart met 15,6% ten opzichte van februari. Vooral orders voor kapitaalgoederen daalden sterk: -22,6% mom ten teken dat bedrijven overal ter wereld investeringsplannen even uitstellen. De Duitse industriële productie daalde in maart met 9,2% m-o-m, de Franse liefst met 16,2%. In ons eigen land rapporteerde het CBS een daling van de productie in de industrie van slechts 2,5% ten opzichte van maart vorig jaar. De productie in de Nederlandse industrie daalt eigenlijk al sinds eind 2018. Heel opvallend was dat de productie in de machine-industrie liefst 15,7% hoger lag dan een jaar eerder. Gelet op wat er in de rest van de wereld gebeurt, kan het niet anders dan dat dit een anomalie is. Als orders voor Duitse kapitaalgoederen in een maand meer dan 20% dalen, dan gaan wij dat voelen. Er is daarom alle reden aan te nemen dat de cijfers de komende maanden fors zullen verslechteren. De Europese Commissie stelt dat het exportkarakter van onze economie reden is juist in Nederland een forse krimp te verwachten.
Het herstel
Het is gissen hoe het economisch herstel eruit gaat zien wanneer de lockdown maatregelen worden versoepeld en vervolgens beëindigd. Een V-vormig herstel, waarbij de economie terugveert met een kracht vergelijkbaar met hoe snel het bergafwaarts ging, lijkt mij zeer onwaarschijnlijk. Ten eerste is het onwaarschijnlijk omdat de maatregelen in fases worden versoepeld, terwijl ze vrij abrupt zijn ingevoerd. Ten tweede denk ik dat consumenten voorzichtig zullen zijn en bedrijven zeer zeker. Die laatste hebben immers extra schuld opgenomen en dat belemmert investeringen. Veel ondernemers moeten met kunst- en vliegwerk op de been proberen te blijven. Als dat lukt, zullen ze wel even moeten uitpuffen. Grote investeringsplannen zullen in veel gevallen moeten wachten. Daarbij dient ook bedacht te worden dat er een hoop bedrijven ondanks alles zullen zijn omgevallen. Een U-vormig herstel lijkt dan het best haalbare.
Zoals ik al wel eerder heb geschreven, is het interessant te zien wat er in Azië gebeurt omdat de lockdowns daar eerder werden ingevoerd dan bij ons en ook weer eerder zijn versoepeld. Vorige week meldde ik al dat het ondernemersvertrouwen in China in maart en april wel is verbeterd, maar erg overtuigend is het niet.
Dit plaatje laat het ondernemersvertrouwen in Hong Kong zien. Dat zwakte vorig jaar af door de maatschappelijke onrust. Tegen het einde van het jaar ging het weer wat beter, maar in februari volgde een forse duikeling. Maart en april laten verbetering zien, maar aangezien het cijfer fors onder de 50 blijft, moet je concluderen dat de krimp voortzet. Een V kun je het niet noemen.
Hetzelfde beeld is te zien in de reeks van Caixin voor het ondernemersvertrouwen in de Chinese dienstensector, zoals het volgende plaatje laat zien. Dat lijkt op een wortel-teken.
Wat China parten speelt, is dat de eigen economie weliswaar weer open gaat, maar dat de exportvraag is weggevallen. Het volgende plaatje laat de exportontwikkeling van Korea zien. In april lag de exportwaarde van Korea liefst 24,3% lager dan vorig jaar. Dat is overigens nog niet een record, in de crisis van 2008/09 was de daling nog groter.
Een paar wel heel extreme cijfers
Als je de macrocijfers van de hele wereld volgt, zijn er momenteel van die heel extreme. Wat te denken, bijvoorbeeld, van ‘tourist arrivals’ in Israël: -99,9% joj in april? Of de Mexicaanse autoproductie: -98,8% joj in april en de Mexicaanse export van auto’s: -90,2% joj. De Bank of England voorspelt 15% krimp van de Britse economie dit jaar en voegt daaraan toe dat dat de grootste teruggang is sinds 1706! Wel fijn dat ze lange historische reeksen hebben.
KARLSRUHE – het Bundesverfassungsgericht
Het constitutionele hof in Duitsland, in Karlsruhe, heeft uitspraak gedaan in een zaak die ging om de vraag of de ECB buiten haar mandaat heeft gehandeld bij haar beleid dat enkele jaren geleden is ingezet en waaronder voor grote bedragen overheidsobligaties zijn gekocht. Het Europese Hof van Justitie in Luxemburg had de zaak al eerder behandeld en de aanklagers in het ongelijk gesteld. Het constitutionele hof in Duitsland eist nu dat de ECB binnen drie maanden toelicht dat de genomen maatregelen ‘proportioneel’ zijn, dat wil zeggen dat een goede afweging is gemaakt van de noodzaak, effectiviteit en neveneffecten. Als de ECB daar niet in slaagt, dan mag de Bundesbank waarschijnlijk niet langer meedoen aan het beleid. Dat zou een enorme klap zijn voor de ECB en haar beleid.
De ECB zou zonder problemen het door het Duitse constitutionele hof gevraagde stuk kunnen opstellen. Maar voorlopig stelt zij zich formeel op. De ECB is een Europese instelling en wie zaken tegen haar aanhangig wil maken, moet dat in Luxemburg doen. Het Duitse constitutionele hof heeft geen jurisdictie over de ECB.
Hoe dit gaat aflopen, is onduidelijk. Met een sisser is het meest waarschijnlijk. Niemand zit nu te wachten op een nieuwe crisis. Maar dat is geen uitgemaakte zaak. Potentieel is deze zaak een bedreiging voor de ECB en zelfs voor de EU als geheel.