- Ontkoppeling tussen coronabesmettingen en IC-opnames in Nederland (en elders)
- Wie de consument (onnodig?) angst aanjaagt voor corona, veroorzaakt (onnodige) economische schade
- Europees ondernemersvertrouwen: IFO en ‘Economic Sentiment’ divergeren met IHS Markit PMI in augustus
- Herstel Amerikaanse conjunctuur zet door
- Ik hou mijn hart vast voor de luchtvaart
- Volgens de bookmakers loopt Trump in op Biden
Er wordt veel gesproken over de vermeende ontkoppeling tussen de aandelenmarkt en de economie. Terwijl de economie overal in een uitzonderlijk diepe recessie zit, noteren veel, maar zeker niet alle aandelenmarkten recordniveaus. De consensus visie lijkt de zijn dat de markten hier helemaal de weg kwijt zijn, gedreven door goedkoop geld dat door centrale banken in overvloed wordt gecreëerd. Daarbij wordt makkelijk een aantal voor de aandelenmarkten belangrijke factoren uit het oog verloren. Ik zeg niet dat zich geen heftige correctie kan voordoen, maar volgens mij zijn aandelenmarkten minder irrationeel dan vaak wordt betoogd. Allereerst moet men zich realiseren dat de aandelenmarkt niet volledig representatief is voor de economie als geheel. Sectoren die de opmars van aandelenkoersen hebben geleid, zijn ook de sectoren die juist profiteren van de coronacrisis. Vergeet daarbij niet dat aandelenmarkten vooruit kijken en dat een sterke aandelenmarkt ook een teken kan zijn van naderend economisch herstel. In ieder geval zou je kunnen zeggen dat de perceptie van marktparticipanten kennelijk is dat economisch herstel nadert of redelijk goed vordert. Die perceptie kan natuurlijk onjuist zijn. Onderschat het collectieve intellect van de markt echter niet. Ook wordt makkelijk vergeten dat de Amerikaanse kapitaalmarktrente dit jaar behoorlijk is gedaald en dat die lagere kapitaalmarktrente hogere aandelenwaarderingen rechtvaardigt. Gelet op de deze week aangekondigde verandering van het kompas van de Fed, mag je verwachten dat rentes nog langer laag zullen blijven dan je voordien al mocht veronderstellen. Maar eigenlijk wilde ik het niet zozeer hebben over de aandelenmarkt.
Ontkoppeling in de coronadebatten
Er is een heel andere ontkoppeling gaande waarvan ik helemaal niets begrijp en waar ik het over wil hebben. Sinds we de teugels hebben laten vieren wat betreft de beperkingen op het openbare leven en ook kennelijk in het gedrag van mensen, is het aantal coronabesmettingen in ons land toegenomen. Elders in Europa en de VS is dat ook gebeurd. Het heeft geleid tot alarmerende berichten. Relevante bewindslieden kwamen terug van vakantie en geven weer persconferenties. Nieuwe restrictieve maatregelen werden niet afgekondigd, maar er wordt wel mee gedreigd. Of het daaraan ligt of niet weet ik niet, maar het aantal nieuwe besmettingen neemt niet meer toe. Sterker nog, het lijkt weer wat af te nemen.
De vraag is echter, hoe deze tweede golf (als we het zo mogen noemen) zich verhoudt tot de eerste, die van maart/april. Er zijn opmerkelijke verschillen. In april bereikte het aantal nieuwe besmettingen (7-daags voortschrijdend gemiddelde) een piek van 1112 per dag. De recente piek van de ‘tweede golf’ werd bereikt op 16 augustus: 636. Terwijl het aantal nieuwe besmettingen dus opliep tot bijna 60% van de vorige piek bleef het aantal doden als gevolg van corona dit keer juist heel bescheiden. Ik kijk hier daar het aantal doden gedurende 7 opeenvolgende dagen. Dat bereikte een piek van 1075 in het eerste deel van april. Later viel het terug naar bijna nul. Inmiddels is het aantal doden weer gestegen, maar gedurende de 7 dagen tot en met 27 augustus werden ‘slechts’ 65 coronadoden geregistreerd.
Ook bij het aantal ziekenhuis- en IC-opnames is niet of nauwelijks sprake van een toename. De volgende twee plaatjes heb ik met ‘Snip & Sketch’ van het coronadashboard van het RIVM gekopieerd.
Aantal ziekenhuisopnames per dag (gemiddelde van de afgelopen 3 dagen)
Aantal IC-opnames per dag (gemiddelde van de afgelopen 3 dagen)
We hebben dus duidelijk meer besmettingen, maar niet veel meer ziekenhuisopnames, IC-opnames of doden. Dat roept nogal wat vragen op. Tot mijn grote verbazing hoor ik die vragen helemaal niet in talkshows op de televisie. Het gaat bijvoorbeeld om: waarom hebben we nu zo weinig ziekenhuisopnames en doden gegeven de forse stijging van de besmettingen? En is het dan wel terecht dat ons allemaal weer angst wordt ingeboezemd? Moet deze combinatie van cijfers in de besluitvorming over maatregelen er niet toe leiden dat economische belangen meer gewicht krijgen?
De coronacrisis veroorzaakt niet alleen leed bij mensen die besmet raken en hun omgeving. De economische gevolgen zijn enorm. Mensen raken hun baan of hun bedrijf kwijt. Het perspectief vooral voor jongeren verslechtert. We weten dat lockdown-maatregelen direct negatieve invloed hebben op de bedrijvigheid. Maar we weten ook dat de angst voor besmetting leidt tot economische schade omdat mensen hun gedrag veranderen.
Als mensen de discipline om afstand te houden etc. verliezen, kan het effectief zijn ze wat angst in te boezemen, opdat ze de regels beter in acht nemen. De beleidsmakers moeten zich evenwel realiseren dat die angst ook direct negatieve economische gevolgen heeft. Ik krijg niet de indruk dat daarover een erg zorgvuldige afweging wordt gemaakt.
Het is veel te vroeg om krachtige conclusies te trekken, maar de meest recente cijfers van de Europese Commissie over het vertrouwen onder ondernemers en consumenten is wellicht een teken aan de wand. De zogeheten ‘Economic Sentiment’ index voor de eurozone als geheel verbeterde in augustus voor de vierde maand op rij: 87,7 tegen 82,3 in juli en een dieptepunt van 67 in april. Het cijfer voor augustus overtrof de verwachtingen. Wat mij nog het meest opviel, was dat het vertrouwen van ondernemers toenam terwijl dat van consumenten juist afzwakte nadat het twee maanden op rij was gestegen. Ik moet hierbij wel zeggen dat volgens deze enquête het consumentenvertrouwen in Nederland juist ietsjes toenam in augustus. Toch zou ik zeggen: hou alsjeblieft op met het bang maken van mensen alsof we weer bezig zijn aan een corona-ontwikkeling zoals in maart-april. Dat is gewoon niet waar en het bang maken van mensen leidt misschien tot betere discipline bij het afstandhouden, het veroorzaakt ook en hoop economische schade. Onnodige schade in mijn optiek.
Wat is er aan de hand in de dienstensector?
Deze week publiceerde IHS Markit de voorlopige resultaten van hun maandelijkse enquêtes over het ondernemersvertrouwen in de eurozone. Die vielen vies tegen. De vertrouwensindex in de industrie viel fractioneel terug: van 51,8 in juli tot 51,7 in augustus. Die in de dienstensector daalde zelfs van 54,7 tot 50,1. Het leidde tot commentaren dat het herstel in de eurozone stagneert. Dat is echter zeer de vraag.
Volgens de Economic Sentiment cijfers van de Europese Commissie verbeterde het vertrouwen van ondernemers in de eurozone in de dienstensector in augustus juist: -17,5 tegen -26,2 in juli en een dieptepunt in mei van -43,6. Nu sporen dit soort cijfers uit verschillende enquêtes zeker niet altijd, maar hier is toch sprake van een opmerkelijke divergentie. Het kan te maken hebben met wanneer de enquêtes precies zijn uitgevoerd, maar we kunnen beter niet speculeren en geduldig de cijfers voor september afwachten. De Duitse Ifo-index komt meer overeen met de cijfers van de Europese Commissie dan met die van Markit. Deze toonaangevende index van het ondernemersvertrouwen in Duitsland steeg in van 90,4 in juli tot 92,6 in augustus. De verwachtingencomponent steeg naar het hoogste peil sinds november 2018: 97,5 versus 96,7 in juli. Binnen de Ifo-cijfers liet de dienstensector ook een verbetering van het vertrouwen noteren.
VS economie blijft op overtuigend herstelpad
Het herstel van de Amerikaanse economie zet door. Regionale indices van ondernemersvertrouwen stegen in augustus naar het hoogste peil sinds eind 2018.
Ook de arbeidsmarkt verbetert geleidelijk verder. In de week tot 22 augustus vroegen iets meer dan 1 miljoen mensen een werkloosheidsuitkering aan. Dat was het op een na laagste niveau sinds medio maart. Het aantal doorlopende uitkeringen daalde in de week tot 15 augustus opnieuw en bereikte met 14,5 miljoen het laagste niveau sinds medio april. De huizenmarkt blijft ook verbeteren. Het aantal verkochte nieuwbouwwoningen steeg in juli met 13,9% ten opzichte van juni, toen er ook al een maandelijkse stijging werd opgetekend van 15,1%.
Ook met bedrijfsinvesteringen lijkt het inmiddels de goede kant op te gaan. Volgens de herziene BBP data zijn de bedrijfsinvesteringen in vaste activa in het tweede kwartaal met 28,9% in volume gedaald (k-o-k, geannualiseerd). Investeringen in ‘equipment’ daalden zelfs met 35,9% geannualiseerd na een daling met 15,2% in het eerste kwartaal.
De cijfers over orders voor duurzame goederen bieden echter hoop. Die stegen in juli met 11,2% m-o-m, na een stijging met 7,7% in juni. Exclusief transportmiddelen stegen de orders slechts met 2,4% in juli, na 4,0% in juni. Het verschil zit hem vooral in orders voor personenauto’s, bedrijfsvoertuigen en onderdelen. Dat is goed nieuws, want dat is een bijzonder cyclische component, vooral bedrijfsvoertuigen.
Luchtvaart in de hoek waar nog veel klappen zullen vallen
De cijfers over de orders voor duurzame goederen werpen ook een zeer negatief licht op de luchtvaart. De grafiek hieronder laat twee reeksen zien. De blauwe lijn laat de orders zien voor niet-militaire kapitaalgoederen. De oranje lijn laat bovendien orders voor vliegtuigen weg. Het verschil tussen beide wordt dus gevormd door orders voor niet-militaire vliegtuigen. De grafiek laat mooi zien hoe cyclisch die industrie is. Wanneer beide lijnen stijgen, neemt het verschil tussen beide toe en omgekeerd. De laatste maanden is de blauwe lijn onder de oranje gezakt. Dat gebeurt alleen wanneer orders voor vliegtuigen negatief zijn, wanneer er dus orders geannuleerd worden. Daarvan is nu al enkele maanden sprake en de bedragen zijn niet misselijk.
Sinds de lockdown die in maart begon, ben ik drie keer op en neer gevlogen tussen Dublin en Amsterdam. Het is akelig (of zo men wil: heerlijk) rustig op luchthavens en de vliegtuigen waarin ik vloog. De cijfers van luchthavens bevestigen dat beeld. Passagiersaantallen op Schiphol verbeteren wel iets, maar ze komen van -97,9% jaar-op-jaar in april en waren in juli -80,1%. Mijn indruk is dat er in augustus misschien wat meer vakantieverkeer was dan in juli, maar de zakenreiziger heb ik nog niet gezien. De vakantieganger gaat inmiddels weer werken en naar school. Voorlopig zie ik de passagiersaantallen niet fors toenemen. Mensen zijn te bang om te vliegen of ze mogen niet. En bedrijven sturen hun werknemers niet in een vliegtuig ergens heen. Er is een daarom waarschijnlijk voor langere tijd enorme overcapaciteit in de sector. Aangezien dit een sector is met hoge vaste kosten, kan het niet anders dan dat er een hoop bedrijven gaan omvallen. De politieke bereidheid om (nationale) luchtvaartmaatschappijen overeind te houden, zal de komende tijd onder grote druk komen.
Trump versus Biden
Dan nog even dit. In de opiniepeilingen staat de Democratische presidentskandidaat Joe Biden duidelijk, namelijk gemiddeld zo’n 8%-punten voor op president Donald Trump. Daarbij dient te worden opgemerkt dat de verschillen in de ‘battleground’ staten, vooral Florida, Pennsylvania, Michigan en Wisconsin, veel kleiner zijn. Joe Biden heeft Kamala Harris gekozen als zijn running mate. Met haar op het ticket kan Biden wellicht meer zwarte kiezers verleiden te gaan stemmen en die stemmen in grote meerderheid op de Democraten. Wat echter opvalt, is dat volgens de weddenschappen die bij bookmakers worden afgesloten de kansen van Trump de laatste weken juist opmerkelijk zijn verbeterd, al ligt Biden hier ook voor en zelfs met een groter verschil dan in de opiniepeilingen. But it ain’t over until the fat lady sings. Wordt vervolgd.
