- Krijgt Baron Rothschild gelijk?
- Oorlog in Oekraïne zeer negatief voor de Europese economie
- Rusland financieel afhankelijk van olie en gas…
- …maar het heeft buffers om een tijdelijke daling van inkomsten op te vangen
- Ondanks spanningen heeft Rusland zich in het verleden aan leveringscontracten gehouden
- Europa is afhankelijk van Russische olie en gas…
- …en kan die op korte termijn niet missen
- Europa is op korte termijn afhankelijker van Russische olie en gas dan Rusland is van die inkomsten
- Europa is dus heel kwetsbaar in het geval Rusland besluit zich niet meer aan leveringscontracten te houden
Aan Baron Rothschild wordt het citaat toegeschreven dat een belegger moet kopen wanneer bloed in de straten vloeit. Zelf verdiende hij volgens de overlevering een fortuin doordat hij aandelen kocht toen de koersen sterk waren gedaald tijdens de Slag van Waterloo in 1815. Of de wijsheid van Rothschild ook nu geldt, weet ik niet, maar hij is bij latere oorlogen wel vaak in het gelijk gesteld.
De Russische inval in Oekraïne maakt mijn gebruikelijke wekelijkse commentaar minder zinvol. De recente macro-economische cijfers zeggen weinig tot niets over de naaste economische toekomst. Zeker, het is mooi dat de indices van het ondernemersvertrouwen in februari in veel landen zijn verbeterd nu de beperkingen op het openbare leven worden verminderd of zelfs grotendeels afgeschaft. Maar de schok van een oorlog in Europa en (nog) hogere energieprijzen kunnen dat beeld danig verstoren.
De vraag die ik vandaag aan de orde wil stellen, is hoe groot de effecten zullen zijn voor de Europese economie. Uiteraard hangt alles af van hoe dit verder gaat. Veel scenario’s zijn denkbaar. Zo is het mogelijk dat binnenlandse oppositie, wellicht gedreven door de sanctiemaatregelen van het westen, Poetin tot inkeer brengt of dat het Russische leger er niet in slaagt Oekraïne onder controle te brengen. Maar dat is allemaal speculeren.
Voorlopig is het belangrijkste kanaal waarlangs de oorlog onze economie beïnvloedt de prijzen en leveringen van olie en gas. Als de olie- en gasprijzen duurzaam hoger komen te liggen of nog verder stijgen vanaf het huidige niveau, dan blijft de inflatie bij ons ook hoger en duurt het langer voordat die eens wat daalt. Dat schaadt onze economie direct doordat koopkracht wordt uitgehold en doordat kosten van sommige bedrijven zodanig stijgen dat ze niet meer economische kunnen functioneren.
Het lijkt mij ook belangrijk na te denken over hoe waarschijnlijk het is en wat er gebeurt als Rusland de olie- en gasleveranties aan de rest van Europa terugdraait of zelfs staakt. Tot nog toe en in de achter ons liggende jaren heeft Rusland zich altijd en ondanks regelmatig oplopende spanningen aan afgesloten contracten gehouden. Maar wie steeds heeft ontkend een buurland te zullen binnenvallen en dan toch een complete invasie pleegt, kan ook makkelijk een contract verscheuren. Als wij plots verstoken worden van olie en gas uit Rusland dan komen velen niet alleen letterlijk in de kou te zitten, maar het zal de economische bedrijvigheid vergaand ontregelen. Zonder Russische olie en Russisch gas kan onze economie niet draaien. De vraag is of de Russen zonder de inkomsten kunnen.
Is Rusland financieel afhankelijk van olie en gas?
Jazeker. Ik lees dat ca 60% van de exportopbrengsten uit olie en gas komen. De cijfers die ik vind bij de centrale bank geven een iets lager percentage aan. Volgens die cijfers bedroeg de totale Russische exportwaarde bijna USD 500 mrd in 2021. Daarvan was USD 110 mrd ruwe olie, USD 69 mrd olieproducten, USD 54 mrd gas dat via een pijpleiding ging en bijna USD 8 mrd LNG. Ik lees dat ca 40% van de inkomsten van de overheid uit de energiesector komen.
Rusland kan die inkomsten dus slecht missen. Daarbij dienen wel twee nuanceringen te worden gemaakt. Ten eerste kan Rusland die inkomsten wel tijdelijk missen. Het land heeft een deviezenreserve van meer dan USD 600 mrd. Toen in 2014 sancties werden ingesteld tegen Rusland bedroeg de deviezenreserve ca USD 500 mrd en het land teerde ca USD 150 mrd in op deze middelen in ruim een jaar. Sancties zijn er uiteraard op gericht Russische assets te bevriezen, maar wie een invasie in Oekraïne plant zal er wel voor gezorgd hebben dat de deviezenreserve beschikbaar blijft.
Een tweede nuancering is dat Rusland weliswaar de inkomsten uit de olie- en gasexport nodig heeft, maar die hoeven niet uit Europa te komen. Rusland kan de handelsstromen verleggen, zij het niet van de ene dag op de andere.
De internationale handelsstromen
Cijfers over de productie, consumptie en handel in olie en gas haal ik uit het Statistical Review of World Energy 2021 van BP, een fantastische bron. Van de Russische olie-export ging volgens die cijfers in 2020 ongeveer de helft naar Europa en een derde naar China. Europa heeft een grote behoefte aan olie-import. In 2020 produceerde Europa zo’n 3,5 mln vaten per dag, maar verbruikte het 13,2 mln vaten per dag. Van de Europese olie-invoer komt bijna 30% uit Rusland. Aangezien olie relatief makkelijk te vervoeren is, is het mogelijk vrij snel forse veranderingen in de handelsstromen aan te brengen. Rusland kan de export naar Europa stoppen of verminderen zonder lang veel olie-inkomsten mis te lopen door elders in de wereld te leveren. De onbalans tussen productie en consumptie en de toekomstige vraag is nergens zo groot als in Azië. Die markt lonkt en Rusland is er uiteraard al een grote speler. Als Rusland olieleveringen naar Europe beperkt dan kan Europa waarschijnlijk toch wel voldoende olie van andere leveranciers kopen al zal dit de nodige inspanning en tijd vergen. Maar als we opeens ongeveer een kwart van de olie die we verbruiken niet meer geleverd krijgen valt een deel van de economie volledig stil.
Gas is veel minder makkelijk te vervoeren. Het meeste internationaal verhandelde gas gaat via pijpleidingen en een kleiner gedeelte in de vorm van LNG op schepen. Rusland exporteerde in 2020 218 mrd kubieke meter aan gas, waarvan 198 mrd m3 via pijpleidingen en slechts 40 mrd m3 als LNG. 168 mrd m3 Russisch gas ging via pijpleidingen naar Europa. Dat was dus 77% van de totale Russische gasexport. Slechts 4 mrd m3 ging via pijpleidingen naar China. Europe voerde ook nog een kleine hoeveelheid LNG uit Rusland in. Van al het in Europa gebruikte gas kwam in 2020 35% uit Rusland.
Als Rusland het gas elders wil afzetten, zal het pijpleidingen moeten bouwen. Het gaat jaren duren voordat er veel pijpleidingen naar China zijn aangelegd. Dit suggereert dat Europa en Rusland voorlopig nog wel tot elkaar veroordeeld zullen zijn wat betreft gas. Maar ook hier lijkt mij dat minder leveringen voor Europa direct grote problemen impliceren.
Afsluitend
Mijn afdronk van deze cijfers is dat de leveringen van olie en gas door Rusland aan Europa op korte termijn voor Europa veel belangrijker zijn dan dat de inkomsten uit die handel voor Rusland zijn. Natuurlijk kan Rusland het geld op den duur niet missen, maar het land heeft voldoende financiële middelen om het een heel poosje uit te zingen zonder of met minder inkomsten uit Europa. Daarnaast kan het op den duur en voor wat betreft olie waarschijnlijk vrij snel voldoende andere afzetmarkten vinden en bedienen. Europa is daardoor kwetsbaar en het zou verstandig zijn noodplannen op te stellen en grote omvangrijke strategische voorraden beschikbaar te hebben.