- Ons BBP daalt opnieuw in het derde kwartaal, voor de derde keer op rij
- De recessie blijft mild en de arbeidsmarkt blijft krap
- Toch maak ik mij zorgen: waar moet herstel vandaan komen…
- …en hoe realiseren we een verbetering van de arbeidsproductiviteit?
- Chinees groeiherstel zet in oktober een stap vooruit
- Amerikaanse inflatie daalt, feestje op de beurs
Onze economie is in het derde kwartaal voor het derde kwartaal op rij gekrompen: -0,2% terwijl de cijfers over het eerste en het tweede kwartaal licht naar beneden zijn bijgesteld, naar -0,5% en -0,4%. Hoe ernstig de recessie is, is onderwerp van debat. Geringe krimp in een situatie van een nog altijd krappe arbeidsmarkt, daar valt mee te leven, temeer daar in deze situatie de inflatie geleidelijk daalt. Sterker nog, in oktober is de werkloosheid zelfs weer een tiende procent gedaald en het aantal banen groeit nog altijd; over de periode augustus-oktober met gemiddeld 11.000 per maand. Je zou kunnen zeggen dat het dus wel meevalt.
Misschien ben ik een zuurpruim aan het worden, maar ik plaats toch wel wat kanttekeningen bij dit geheel. Het is echt minder fraai dan je zou denken. Ten eerste werd de krimp van het BBP in het derde kwartaal nog een beetje geremd door stijgende overheidsconsumptie en doordat het importvolume sneller daalde dan het exportvolume. Dat zijn geen groeimotoren om op te bouwen.
Ten tweede eindigde het derde kwartaal opmerkelijk zwak en is de kans daardoor groot dat onze economie in het vierde kwartaal opnieuw zal krimpen. Ga maar na. In september lag het volume van de consumptie van huishoudens 1,9% lager dan een jaar eerder, het laagste cijfer sinds begin 2021. Ook het volume van de goederenexport was zwak in september: bijna 5% lager dan een jaar eerder, het laagste cijfer sinds mei 2020.
Ten derde ben ik weinig enthousiast over de combinatie van een krimpend BBP en een toename van het aantal banen. Dat duidt op dalende productiviteit. Natuurlijk moet je heel voorzichtig zijn met het duiden van productiviteitscijfers, maar dit is gewoon geen fijne combinatie. Uit de conjunctuurenquête van het CBS is samenwerking met de KvK, het EIB, MKB-Nederland en VNO-NCW blijkt dat gebrek aan personeel nog steeds de belangrijkste belemmering is voor bedrijven, al neemt ook het aantal bedrijven toe dat onvoldoende vraag als belangrijkste belemmering meldt. Nu we al een tekort aan arbeidskrachten hebben, moeten we ze niet inzetten waar de productiviteit laag is. Ik zag op social media enthousiaste berichten dat er nu meer banen zijn in de opwekking van duurzame energie dan in de fossiele sector, al kan ik het niet terugvinden en weet ik niet op welke geografie dat betrekking heeft. Ik zou er minder enthousiast over zijn. Als het klopt dat er inmiddels meer banen zijn op het terrein van de opwekking van duurzame energie dan in de fossiele sector betekent het dat de banen in de duurzame energieopwekking niet meer dan ca. 20% van de productiviteit van fossiele banen hebben aangezien fossiel nog steeds voorziet in meer dan 80% van de energiebehoefte. Het creëren van een hoop banen met een lage productiviteit is een probleem, want de werknemers willen natuurlijk wel een inkomen verdienen dat vergelijkbaar is met andere banen. Dat ligt natuurlijk voor de hand.
Overigens heb ik deze week een aantal verkiezingsprogramma’s vergeleken op het punt van de arbeidsmarkt. Wat zeggen de verschillende partijen over de arbeidsschaarste? En wat gaan ze eraan doen. Nou, dat viel vies tegen. De meeste partijen houden het zeer vaag en komen niet veel verder dan: “werken moet lonen”. De VVD wil een extra beloning voor mensen die meer gaan werken. De toeslagen moeten bij veel partijen verdwijnen, het minimumloon moet bij een aantal partijen omhoog. De administratieve last voor het MKB moet omlaag volgens diverse partijen. Waar hebben we dat eerder gehoord? Het meest bizar in een tijd van arbeidstekorten vond ik het plan van PvdA/GL om de werkweek te verkorten tot 32 uur, met behoud van inkomen. Daar wordt dan wel aan toegevoegd dat de personeelstekorten in het onderwijs en de zorg niet mogen toenemen. Maar hoe dan precies wordt niet duidelijk. Dezelfde partij wil trouwens ook alle werknemers lid maken van een vakbond naar keuze in ruil voor een verplichte vergoeding die werknemers moeten betalen om zich in cao-onderhandelingen te laten vertegenwoordigen.
Zorg
Ik ben bezorgd over onze economie. Tot dusver beleven we een milde recessie. Het probleem is dat we zo weinig herstelkracht hebben. De inflatie zal niet zo snel dalen dat de ECB al binnenkort de rente weer zal verlagen. En voor stimulerend begrotingsbeleid is eigenlijk geen ruimte. Dan lijkt er verder een trend dat de banengroei daar is waar de productiviteit laag is. Groeiherstel is natuurlijk desondanks niet onmogelijk. Voorraadopbouw bij bedrijven kan een impuls geven, al is die nog niet in zicht. Koopkrachtverbeteringen kunnen de bestedingen een impuls geven en ook de wereldhandel kan aantrekken en ons zo een duwtje in de rug geven. Dat de koopkracht in de komende kwartalen zal verbeteren ligt voor de hand nu de loonstijging minder snel daalt dan de inflatie. Hoe sterk de bestedingsimpuls dan zal zijn valt te bezien. En de wereldhandel, tja die kan inderdaad aantrekken.
China helpt
Het Chinese groeiherstel dit jaar is zwaar tegengevallen. Nu lijkt het toch voorzichtig zichtbaar te worden. In oktober lag de productie in de industrie 4,6% hoger dan een jaar eerder. In september was het nog 4,5%. Voor China zijn dat overigens lage cijfers. Voor de pandemie lagen ze rond 6%. De groei van de detailhandelsomzetten versnelt ook. In oktober lagen die 7,6% hoger dan een jaar eerder, na 5,5% in september. Voor de pandemie was groei van ca. 10% gangbaar, maar bedenk dat de inflatie in China nu ongeveer nul is. Dus wellicht begint het groeiherstel in China vorm te krijgen en gaan wij daar ook van profiteren.
Amerikaanse inflatie daalt verder, feestje op de beurs
Aandelenmarkten en obligatiemarkten reageerden enthousiast op de Amerikaanse inflatiecijfers over oktober. Het prijspeil was min of meer ongewijzigd ten opzichte van september en de jaar-op-jaar inflatie daalde van 3,7% in september naar 3,2%. De kerninflatie bedroeg 0,2% maand-op-maand en viel terug van 4,1% naar 4,0% jaar-op-jaar. Het gevoel begint post te vatten dat het gevecht tegen de inflatie min of meer is gewonnen. Het is in die zienswijze een kwestie van tijd tot de doelstelling van de Fed is bereikt. Verdere actie is niet nodig. De Amerikaanse kapitaalmarktrente (10 jr), die onlangs nog iets boven 5% noteerde is snel gedaald tot ca 4,5% nu. Ook in het VK viel de inflatie in oktober sterk terug: van 6,7% in september tot 4,6%.
Afsluitend
Onze economie zit in een recessie. Die is tot nog toe mild en de arbeidsmarkt blijft krap. In mijn optiek zijn de meeste economen en commentatoren daar te positief over. De krimp is weliswaar beperkt, maar dat is de herstelkracht ook. Ik voorzie grote economische problemen en politieke spanningen als deze realiteit tot eenieder doordringt.
De Chinese industriële productie en detailhandelsomzetten suggereren dat het lang verwachte Chinese groeiherstel zich aandient.
Beter dan verwachte Amerikaanse inflatiecijfers stemmen velen optimistisch dat de inflatie is overwonnen. Geen wonder dat zowel aandelen- als obligatiekoersen omhoog vlogen. Mij lijkt het grote enthousiasme toch wat prematuur.