- De Russische economie kreeg een klap direct na het instellen van sancties
- Herstel volgde echter spoedig
- De negatieve invloed van onze sancties op de Russische economie is tot nog toe veel minder groot dan we hoopten
- Er valt nog weinig te zeggen over de invloed van onze sancties op het groeivermogen van de Russische economie op de langere termijn
Vorige week schreef ik hier over de effectiviteit van de handelsembargo’s die zijn ingesteld tegen Rusland. Ik liet zien dat de Duitse export naar Rusland weliswaar met zo’n 75% is gedaald, maar dat de export naar enkele andere landen opmerkelijk is gestegen. Als je het bij elkaar optelt, dan lijkt het erop dat de daling van de Duitse export naar Rusland grotendeels is opgevangen door de export naar die andere landen. Je moet vermoeden dat de goederen die het betreft via een omweg alsnog in Rusland terechtkomen.
Aangezien het doel van de sancties is om de Russische economie schade toe te brengen, is het zinvol om te zien hoe het Rusland economisch inmiddels vergaat. Daar richt ik vandaag het vizier op.
Daarbij ben ik afhankelijk van cijfers die ik van mijn data leverancier, Macrobond, betrek. Die halen de cijfers in de meeste gevallen weer van Russische bronnen. Enige scepsis en voorzichtigheid zijn dus op hun plaats. Mogelijk vervalsen de Russen de statistieken immers. Er wordt wel gezegd dat een notoire leugenaar een heel goed geheugen moet hebben, anders raakt hij verstrikt in de inconsistentie van al zijn leugens. Zo is het ook met economische statistieken. De afzonderlijke statistieken moeten samen wel een consistent beeld vormen. Wie lukraak statistieken vervalst, loopt de kans op inconsistenties. Mijn indruk is dat de statistieken die over de Russische economie beschikbaar zijn een consistent en daarom redelijk waarheidsgetrouw beeld schetsen.
Toen de sancties werden ingesteld was de verwachting – of misschien de hoop – dat de Russische economie fors zou krimpen. Een krimp van 8% werd voorspeld voor 2022, dat is pijnlijk. Zoals de eerste grafiek laat zien, daalde het BBP in het tweede kwartaal vorig jaar fors, met bijna 5% ten opzichte van het voorgaande kwartaal. Daarna herstelde de groei zich echter. Voor 2022 staat nu een krimp van 1,3% in de boeken, heel wat minder pijnlijk dan de voorspelde -8%. De grafiek laat trouwens ook zien dat de Russische economie vanaf het derde kwartaal vorig jaar in elk kwartaal sterker is gegroeid dan die van de eurozone. Dit heeft ongetwijfeld te maken met de uitgaven die de Russische overheid heeft gedaan ten behoeve van de oorlog. Op de gevolgen voor de overheidsfinanciën wordt hieronder in gegaan.
De volgende grafiek laat de jaar-op-jaar groei zien van de eurozone en Rusland. Terwijl de eurozone economie stagneert, leeft de Russische groei juist op.
Het Russische consumentenvertrouwen kreeg een tik door het uitbreken van de oorlog (verticale lijn in de volgende grafieken), maar is sindsdien opmerkelijk hersteld. Zo te zien is de Russische consument behoorlijk in zijn sas.
De inkoopmanagersindices laten hetzelfde beeld zien: een forse dip na het uitbreken van de oorlog, maar daarna een gezond herstel. Deze indices liggen zowel in de industrie als in de dienstensector ruim boven 50, hetgeen op groei duidt. Bedenk dat deze indices in de eurozone respectievelijk 44,2 en 48,7 waren voor de industrie en dienstensector.
De werkloosheid is laag en dalend. De arbeidsmarkt is dus krap in Rusland. Helaas heeft dat mede te maken met het aantal mensen dat onder de wapenen wordt geroepen en wellicht ook met de mensen die het land verlaten om uit het leger te blijven.
Autoverkopen zijn vaak een interessante indicator van economische bedrijvigheid. Die verkopen waren in de pandemie al enigszins in mineur. Na het uitbreken van de oorlog stortten ze in, maar sinds het midden van dit jaar is sprake van een duidelijk herstel.
Tot dusver is het beeld dat de Russische economie een klap kreeg toen de oorlog uitbrak, maar dat de weg omhoog weer snel hervonden werd. Dat wil natuurlijk niet zeggen dat het allemaal probleemloos gaat in de Russische economie.
Uiteraard ging een en ander ten koste van de overheidsfinanciën. In 2021 had het land nog een overschot op de begroting: +0,8%. Dat sloeg in 2022 om naar een tekort van 2,3%. De overheidsuitgaven namen in 2022 liefst met 25% toe. De overheidsinkomsten lagen overigens ca. 10% hoger dan in 2021. In 2023 nemen de uitgaven opnieuw sneller toe dan de inkomsten: tot en met november +11,7% voor de uitgaven en +4,8% voor de inkomsten. Als deze cijfers juist zijn, moet je concluderen dat de overheidsfinanciën weliswaar zijn verslechterd, maar dat ze momenteel toch niet een zeer grote uitdaging voor het Poetin-bewind vormen.
De inflatie nam na het uitbreken van de oorlog direct sterk toe. Alert beleid van de centrale bank en wellicht ook de economische krimp in het tweede kwartaal vorig jaar drukten de inflatie echter al snel weer naar beneden. Sinds april dit jaar loopt de inflatie echter weer op. In november bedroeg deze 7,5%, ruim boven de 4%-doelstelling van de centrale bank.
Toen de oorlog uitbrak halveerde de waarde van de roebel op de valutamarkt in korte tijd. De centrale bank nam snel actie. De rente werd zeer fors verhoogd en er werd een regime van deviezenreglementering ingesteld, waardoor het veel moeilijker werd voor Russische burgers en bedrijven om geld het land uit te sluizen. Dit beleid was buitengewoon effectief. De roebel herstelde snel en was zelfs een poos sterker dan voor de oorlog. Doordat ook de inflatie daalde kon de centrale bank de rente in de loop van 2022 in een redelijk rap tempo weer verlagen.
Het conjuncturele herstel leidde echter ook tot een groei van de import. Dit jaar is de roebel mede daardoor opnieuw onder druk gekomen en de centrale bank heeft sinds juli de rente in vier stappen verhoogd. Dat beleid lijkt succesvol. De verzwakking van de roebel is gestuit en de munt heeft zich enigszins hersteld, zij het niet tot het niveau van medio vorig jaar.
Rusland heeft al lange tijd een comfortabele positie op de lopende rekening van de betalingsbalans, met jaarlijkse overschotten. In 2022 liep dat overschot zelfs op tot ca. 10% BBP. Dat kwam doordat – mede door onze handelsembargo’s – de importwaarde aanzienlijk daalde terwijl de stijgende olieprijs de inkomsten liet groeien, ondanks dat Rusland zijn olie met korting moest verkopen aan landen als India en China. Dit jaar is het beeld omgedraaid. De importwaarde groeit en de exportwaarde daalt juist. Toch lijken zich geen acute betalingsbalansproblemen voor te doen.
Tenslotte een blik op de deviezenvoorraad. Zeker voor landen als Rusland is de deviezenvoorraad van groot belang omdat die een bufferfunctie vervult. Bij externe financiële problemen kan erop worden ingeteerd. Dat biedt dan ruimte om de noodzakelijke economische aanpassingen geleidelijk te laten plaatsvinden in plaats van via pijnlijke schokken.
Het laatste plaatje laat zien dat het land inderdaad heeft ingeteerd op de deviezenvoorraad na het uitbreken van de oorlog. Rond de Krimoorlog is de deviezenvoorraad echter veel sterker gekrompen. Het verschil suggereert dat de Russen dit keer minder financiële problemen hebben dan toen. Dat ligt ongetwijfeld mede aan het feit dat westerse landen de Russische deviezenvoorraad, voor zover die in het westen wordt aangehouden bevroren, zodat de Russen er helemaal niet op kunnen interen. Toch concludeer ik dat de geringe daling van de deviezenvoorraad erop duidt dat de Russische beleidsmakers de situatie succesvol managen en dat zich geen al te grote problemen voordoen.
Wat hier buiten beschouwing blijft – omdat ik er geen zicht op heb – is dat het groeivermogen van de Russische economie op langere termijn mogelijk wordt aangetast door onze maatregelen om bepaalde producten niet meer naar het land te exporteren, zoals onderdelen van machines, vliegtuigen etc. Uiteraard hebben de Russen alternatieve leveranciers gezocht en in Azië ongetwijfeld gevonden. Hoeveel problemen die omschakeling toch gaat opleveren is onduidelijk.
Conclusie
Of we al de gepresenteerde cijfers kunnen geloven, weet ik niet. Mijn indruk is dat de cijfers zo’n consistent beeld schetsen dat de boodschap die we eruit kunnen halen tamelijk waarheidsgetrouw is.
De cijfers laten zien dat de Russische economie een klap kreeg na het uitbreken van de oorlog, maar dat inmiddels sprake is van een opmerkelijk herstel. Probleemloos is het echter niet. De inflatie loopt weer op. Daarnaast is de economie nog steeds bezig met een het omleggen van de export van olie en gas van het westen naar het oosten. Men komt arbeidskrachten tekort, mede doordat mensen het leger in moeten of het land ontvluchten. En de overheidsuitgaven overstijgen de inkomsten. Toch moet je concluderen dat de klap die onze sancties aan de Russische economie hebben uitgedeeld veel minder zwaar is dan we hadden gehoopt. Of de effecten van onze sancties op langere termijn groter zullen zijn is niet te zeggen.
Hou me te goede, ik ben niet tegen de sancties. Maar euforie over het instellen ervan lijkt mij totaal misplaatst. Toen de oorlog uitbrak en tot sancties werd besloten ben ik gaan zoeken naar wetenschappelijke beschouwingen over de effectiviteit van zulke maatregelen. Dat leverde niet veel op. Het onderzoek dat ik vond was weinig bemoedigend. Maar dat economische sancties in het verleden weinig effectief zijn geweest wilde niemand horen.